vrijdag 1 januari 2010

De Top 3 van Klaas Hoogenboezem

Klaas Hoogenboezem is jarenlang als docent verbonden geweest aan het middelbaar onderwijs in Emmen. Inmiddels is hij gepensioneerd en zet zich als bestuurlid in voor de Stichting Over-en-Weer/Hin-und-Zurück en het plaatsen van zgn. Stolpersteine in Emmen. Daarnaast geeft hij met enige regelmaat een cursus of lezing bij de bibliotheek en de Volksuniversiteit Emmen.

"De gekozen boeken, films en cd’s maken wel duidelijk dat de oorlog in mijn leven een grote rol heeft gespeeld. Niet toevallig natuurlijk als je geboren bent in 1940, en in Ede als kind het nodige van die oorlog hebt meegemaakt."

Boeken
Gods Geuzen - Jan de Hartog

Dit boek las ik toen ik op de middelbare school zat. Een jonge intelligente man uit een heel eenvoudig milieu studeert medicijnen met behulp van een studiebeurs. Voor de oorlog was het dan zo geregeld dat de jonge dokter die beurs moest terugverdienen door in Indië te gaan werken. De beschrijving van het leven daar maakte diepe indruk op mij. De jonge dokter komt in Indië in een totaal ander milieu terecht. Hij vervreemdt van zijn vrouw, waardoor het huwelijk schipbreuk lijdt. Ook zijn traditionele geloof raakt hij kwijt, maar hij wint een nieuw gevoel van aanwezigheid van een andere werkelijkheid groter dan de zijne. Hij ontdekt dat onder de tropenzon alle menselijke eigenschappen worden uitvergroot. Goede mensen worden daar heiligen, maar mensen die in Nederland door sociale controle nog wel in het gareel liepen, krijgen hier de kans uit te groeien tot schurken. Een groots epos, waarvan ik veel heb geleerd.

De Blikken Trommel - Günther Grass

'De Blikken Trommel' van Günther Grass heeft mij geboeid door de levendige beschrijving van het leven in Danzig aan de vooravond van de tweede wereldoorlog. Voor mij was Danzig toen een verre stad in het communistische Polen. Ik zou daar waarschijnlijk nooit komen, maar kreeg zo toch een beeld van het (samen)leven van Polen en Duitsers in deze stad. Onnavolgbaar beschrijft Grass de figuur Oskar die besluit niet meer te groeien. Overal is Oscar bij . Hij weet door zijn trommelen zelfs een Hitler Jugend demonstratie te verstoren. Via zijn Poolse oom is hij ook getuige van de duitse aanval op het Poolse postkantoor. Zo komen we dan toch weer bij de oorlog uit: een periode die in mijn leven een grote rol gespeeld heeft, en waarvoor ik altijd veel belangstelling gehouden heb.

Midzomermoord - Henning Mankell

Het beste boek van deze schrijver voor mij. Het genre thriller, detective, spionageroman heeft mij alijd geboeid. Na het lezen van de boeken van de Zweden Sjöwall en Wahlöö heb ik bewondering gekregen voor hun manier om maatschappijkritiek en politiespeurwerk in een boek samen te brengen. Het zijn spannende boeken, maar er zit veel meer in dan alleen het vinden van de dader.
Omdat wij veel door Scandinavië reisden ben ik mij steeds meer voor deze landen gaan interesseren. Ook de auteurs die vertaald werden ben ik gaan lezen. Een grote ontdekking was voor mij Henning Mankell. Hij gaat verder op de weg van zijn voorgangers Sjöwall en Wahlöö. Op een aangenaam trage manier weet hij een beeld te schetsen van de Zweedse maatschappij die mensen uitstoot en isoleert. Het komt in dit boek tot een geraffineerde moord op jonge mensen. De politie heeft de grootst mogelijke moeite om de dader te vinden. Niets verloopt makkelijk, laat staan flitsend. Toch slaagt Kurt Wallander erin de dader te vinden.
Mankell heeft meerdere boeken geschreven met de hoofdfiguur Kurt Wallander. Allen spelen zich af in Ystad; het plattelandsstadje aan de Oostzeekust in het uiterste zuiden van Zweden. Om Wallander is inmiddels in Ystad een hele cultus tot ontwikkeling gekomen. Ik heb er zelf ook de plaatsen bekeken die in de boeken een rol spelen. Men verfilmt hier ook Wallanders avonturen. De bevolking is eraan gewend dat men op locatie in de stad draait!


Films

Heimat (dl. 1) - Edgar Reitz

Een indrukwekkende film waarin de bewoners van het verzonnen dorp Schabbach in de Hunsrück tientallen jaren gevolgd worden De hoofdrol is weggelegd voor de familie Simon. We volgen deze familie door de vooroorlogse jaren: maken de opkomst van Hitler mee, en zien wat de oorlog met deze mensen doet. Na de oorlog past iedereen zich weer zo snel mogelijk aan, en geniet van het Wirtschaftswunder. Op een treffende manier maakt Reitz duidelijk hoe gewone dorpelingen deze periode meemaken, zo weinig mogelijk eraan meedoen en hun eigen leven verder leiden met soms vreugde en dan weer verdriet. De film is op de televisie in afleveringen vertoond. Geen oorlogsfilm in de zin van veel oorlogsgeweld, maar wel een beeld van Duitsland voor, in en na de oorlog. De kracht van de film is dat deze geschiedenis zo kleinschalig verteld wordt en daardoor heel dichtbij komt. Het is zo levensecht op verschillende dorpslokaties opgenomen dat veel mensen zelfs op zoek gaan naar het niet bestaande Schabbach.

Die Brücke - Bernard Wicki

Een echte anti-oorlogsfilm. Jongens uit de hoogste klas van de middelbare school worden in de laatste oorlogsdagen ingezet bij een brug. Hier moeten ze de Amerikanen tegenhouden. De brug is van geen enkele strategische waarde. De jongens worden op deze plek juist gepost om ze te beschermen tegen ernstige gevechtshandelingen. Als ze hier eenmaal op hun post zijn gaan ze zich als helden gedragen en willen ze de brug koste wat kost behouden. Uiteindelijk schieten ze zelfs op hun eigen mensen die de brug volgens plan willen opblazen. Een enkeling overleeft en al hun heldenmoed is totaal vergeefs geweest.
Voor mij een aansprekend bewijs voor de zinloosheid van oorlog. Ook wordt duidelijk hoe deze jongens zo geïndoctrineerd zijn dat ze tot het laatst nog willen vechten. In hun fanatisme gaan ze zelfs zo ver dat ze oudere mensen te lijf gaan die hen willen overhalen zich over te geven om erger te voorkomen.

Kanal (Het Riool) - Andrzej Wajda

'Kanal (Het Riool)' is evenals de vorige twee een film over de oorlog. Het verhaal speelt zich af in 1944. De Polen komen in opstand tegen de Duitse bezetting. Het rode leger is Warschau dicht genaderd. Op Russische hulp wordt gerekend, maar die komt niet. Na zware gevechten weten de Duitsers de Poolse strijders te overmeesteren. De laatste fase van deze slag speelt zich af in de riolen van Warschau. De teleurstelling over de houding van de Russen is groot. Ook deze film laat de zinloosheid van deze opstand zien. De helden worden gevangen genomen. De Russen komen niet te hulp en de Duitsers verwoesten de binnenstad van Warschau.
Is de eer van Polen hiermee gered? Had men niet beter kunnen wachten op het Russische offensief? De Poolse cineast Wajda behandelt deze problemen al in 1957. Niet ongevaarlijk was in die tijd de kritiek op de Sovjet-Unie. Er was zeker moed voor nodig om deze film te maken.


Muziek
Onderweg - Willem Vermandere

Een cd met luisterliedjes en instrumentale muziek van deze Vlaamse beeldhouwer, dichter, schrijver, musicus en zanger. Stemmingsvolle muziek met jazz accenten en iets Zuideuropees aandoende klanken. Willem bezingt zowel vrolijke dingen als  uiterst melancholieke gevoelens. Een van zijn thema’s is de eerste wereldoorlog die hij nog overal om zich heen ziet in het West-Vlaamse land. In dit gebied vind je immers overal de oorlogsbegraafplaatsen en de herinneringsmonumenten. Daarnaast kan hij ook mijmeren over een dorpscafe, een erfenis, blaffende honden, om daarna zich te keren tegen de angst voor vreemdelingen in Vlaanderen. Een zeer veelzijdige en sympathieke persoonlijkheid.

Deutschland deine Lieder: Beliebte Volkslieder
Een andere cd was ook mogelijk geweest. Ik heb deze gekozen omdat hier een aantal liederen opstaan die ik graag hoor en meezing. Het gaat dan om zangers als Peter Schreier, Hermann Prey en anderen. En om liederen als 'Am Brunnen vor dem Tore', 'Ännchen von Tharau' en 'Die Gedanken sind frei'. In mijn studententijd werden nog veel Duitse liederen gezongen en latere verblijven in Duitse Volkshogescholen hebben mij de liefde voor het Duitse lied bijgebracht

Concert Party Passendaele - We're here because we're here

Een cd met opnamen van het concert in Passendaele ter herdenking van de wapenstilstand op 11 november 1918. Een uitgelezen schare van Engelse en Vlaamse zangers bezingt de Eerste Wereldoorlog. Typisch Engelse versjes om de moed erin te houden zoals : 'It’s a long way to Tipperary', maar ook liederen van Willem Vermandere over een Duits oorlogskerkhof. "Als je in je leven de Westhoek passeert zal je de oorlog weer vinden”, zingt Willem. Bij een naam op zo’n kruis moet je denken dat het altijd iemands vader was en altijd iemands kind. Ook hier komt de zinloosheid van de oorlog sterk naar voren.